پای صحبت استاد پروفسور محمد حکاک
پای صحبت استاد پروفسور محمد حکاک
اگر موافق باشید از علاقمندی شما به مهندسی برق شروع کنیم و این که چرا مهندسی برق را برای ادامه تحصیل انتخاب کردید؟
چه طور می توان این امکانات پژوهشی را بهبود داد؟ آیا فقط مشکل بودجه وجود دارد؟
بودجه مهم است، تعریف اولویت های مملکت و تاکید روی انجام آن اولویت ها و اولویت های مورد نیاز پژوهش مملکت هم خیلی مهم است تا براساس آن توان انجام آن پژوهش ها سنجیده شود و بعد تاکید و پیگیری و حمایت شود تا نتیجه حاصل شود، ظاهرا کارهایی در این زمینه انجام شده ولی به حدی نرسیده است که نتیجه بدهد. هنوز در دانشگاه اکثرا منتظرند که ما پیشنهاد بدهیم و کمتر گفته می شود که این پروژه مال شما چند نفر این پول را بگیرید و روی آن کار بکنید، ما نیز از شما حمایت می کنیم. در حال حاضر ما باید خودمان طرح پژوهشی بدهیم و پیگیری کنیم بعد یا قبول می کنند و یا قبول نمی کنند. مسئله پژوهش جدا از مدیریت امور کلان مملکت نیست یعنی قوانین ،استاندارد ها، فرهنگ و مدیریت همه باید دست به دست هم بدهند .
اما در کل می توان گفت تحقیقات موثر و هدفمند نیازمند چند پیش نیاز است:
1- هر مورد تحقیق باید به اهلش یعنی متخصص واقعی آن رشته داده شود. ما مورد های زیادی داریم که تحقیقات را به کسانی می‌دهند که توانمندی لازم برای انجام آن تحقیقات را ندارند.
2- محیط مناسب برای انجام تحقیقات موجود یا قابل ایجاد باشد.
3- انگیزه لازم و برنامه ریزی زمانی واقعی برای انجام آن تحقیق وجود داشته باشد.
4- ابزاری برای ارزیابی روش و نتایج تحقیقات وجود داشته باشد. ما موارد زیادی دیده ایم که می گویند یک موضوع طراحی شود ولی معلوم نیست که او می‌خواهد چگونه طراحی کند و در وسط کار با مشکل روبرو می‌شود و کار پیش نمی‌رود، در نتیجه نه کارفرما به هدف خود می‌رسد و نه محقق می‌داند که وظایفش چه بوده است. در حال حاضر وضعیت پژوهشی در دانشگاه ها و بخش خصوصی را نمی توان به عنوان پژوهشی هدفمند و موثر به حساب آورد، در عین حال نباید بی‌انصافی کرد، چون عده ای هستند که زحمات آنها نتیجه می‌دهد، باید از آنهایی که پژوهش خود را به نتیجه موثر و هدفمند می رسانند تشکر شود.
شما گفتید موافق صرفا پژوهشی بودن تحصیلات تکمیلی نیستید؛ چیزی که امسال در دوره دکترا برای نخستین بار اتفاق افتاد و برای دوره دکترا دانشجوی صرفا پژوهشی گرفته شد شما فکر می کنید این طرح موفقیت آمیز خواهد بود ؟
من خیلی خوش بین نیستم، این روشی است که در انگلیس رایج بوده و کم و بیش الان نیز هست. این روش برای دانشجو و اساتید آسانتر است، خرجش کمتر است ولی بازدهی آن بالا نیست خود انگلیسی ها نیز تجربه خوبی نداشتند. خیلی از اساتید برجسته به امریکا رفتند و خودشان فهمیدند که باید تجربیاتشان را درس بدهند، روشها را به دانشجویان معرفی کنند و دانشجویان را برای امور پژوهشی مستعد تر کنند. شاید دانشگاهی که در اینجا این روش را اعمال کرده است، برای اینست که مدت دوره تحصیلی را کم کند. البته بعضی از دانشجویان ممکن است در دوره کارشناسی ارشد خوب آموزش دیده باشند و در مصاحبه ورودی دکترا آنقدر مستعد شناخته شوند . ولی 90 درصد دانشجویان را می بینیم نیاز که نیاز به آموزش دارند.
آیا آمار مقالات ISI داده شده را معیار خوبی برای پژوهشی بودن دانشجو می دانید؟
البته این معیار به وجود آمده است، قبلا معیاری وجود نداشت، مجلات داخلی اکثرا در پذیرش مقالات ضعیف یا کند بوده اند. به هر حال معیاری برای سنجش کیفیت است. و در جهان این پایگاه استناد به وجود آمده تا دانشجویان بدانند کدام مجلات معتبر است و کدام معتبر نیست ولی این که صرفا باید ISI باشد جای بحث دارد. نه اینکه لزوما ISI باشد، پس باید پارامتر های دیگری هم در نظر گرفت.
فرمودید نشریات داخلی ضعیف عمل می کنند، مشکل چیست؟ به لحاظ دانش روز عقب هستند و نمی توانند داوری کنند یا مشکل در جای دیگری است؟ ضعف نشریات داخلی را در کجا می بینید، با اینکه سابقه انتشار زیادی دارند؟
همه اینطور نیستند. بعضی ها بسیار خوب عمل می کنند. بعضی ها هم ISI هستند و به خاطر فارسی بودن زبان نیز هستند، چون همه جا با زبان فارسی آشنایی ندارند و در کشورهای فارسی زبان هم آشنایی با این مجلات وجود ندارد و بیشتر در داخل معروف هستند و شاید اینها نقص است، ولی بعضی ها خیلی ها خوب عمل می کنند.
چه پیشنهادهایی برای توسعه و رشد مهندسی برق در ایران دارید؟
قلمداد کردن بعضی از رشته های مهندسی برق در اولویتهای راهبردی مانند نانو الکترونیک، شبکه های حسگر، ارتباطات ماهواره ای از نخستین اقدام هایی است که می توان انجام داد، در کنار این موضوع جذب سرمایه های خارجی برای رشد تولید در داخل کشور و حمایت از صادرات آنها، توسعه تحقیقات (R&D) کاربردی در زمینه های مختلف مهندسی برق و مهندسی ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایجاد تنوع بیشتر در دوره های آموزشی و دروس تحصیلات تکمیلی بطوری که نیاز کشور تأمین شود و برگزاری سمینار ها، کنفرانس ها، کارگاه های آموزشی و سایر روش ها برای اشاعه بیشتر علوم مهندسی برق در سطح کشور و بیان اهمیت آنها در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از دیگر راههایی است که می تواند در این زمینه موثر باشد.
از یک دانشجوی فارغ التحصیل در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مهندسی برق چه انتظاری دارید ؟
انتظار این ا ست که وقتی وارد تحصیل می شود آن را به عنوان کار اول بداند و به آن اهمیت بدهد و درک صحیحی از تحصیلات تکمیلی داشته باشد .من به دانشجویان خودم توصیه می کنم کمی از خودشان مایه بگذارند یعنی منتظر راهنمایی از استاد راهنما نباشند .استاد راهنما کلیات را راهنمایی میکند .پروژه را یا پیشنهاد می کند یا تصویب می کند ولی دوست دارد آنها خودشان نیز بیایند مشکلات و پیشنهاداتشان را بگویند چون در آن مقاطع باید شخصیت شان در حال تکامل باشد و برای رفتن به محیط عمل آماده سازی شوند و فقط تابع نباشند، مولد و خلاق نیز باشند. این آموزش از دوران تحصیل شروع می شود.
در سال های اخیر، چه تحولات عمده ای در زمینه مخابرات در سطح جهانی صورت گرفته است؟
به اعتقاد من ، در دو دهه اخیر چهار تحول عمده در مخابرات دنیا رخ داده است:
نخست: پیاده سازی دهکده جهانی انفورماتیک که نمود برجسته آن شبکه اینترنت جهانی ماست . این تحول بزرگ تغییرات عمده و برجسته ای در ارتباطات افراد و سازمان ها در سطح جهان بوجود آورده است.
دوم: راه اندازی و گسترش شبکه های ارتباطات سیار (موبایل) در کنار شبکه های ارتباطات ثابت، بطوری که هم اکنون در سطح جهان بیش از سه میلیارد مشترک موبایل وجود دارد. یعنی در جهان از هر دو نفر، یک نفر مشترک موبایل شده است و این تحول بزرگی است که 20 سال پیش وجود نداشت. تحول اول و دوم باعث شده اند که همه جمعیت جهان مانند افراد یک دهکده واحد بتوانند از هر نقطه به نقطه دیگر و در هر زمان با هم ارتباط برقرار کنند. در اتحادیه جهانی مخابرات، کشورهای عضو، چشم اندازی را تعریف کرده اند که تا سال 2015 این آرزو محقق شود. در این چشم انداز پیش بینی شده است که از سال 2015 به بعد همه افراد جهان در هر نقطه ای از نقطه دیگر بتوانند با هم ار تباط برقرار کنند.
سوم: تحول بعد در تعریف و پیاده سازی نرم افزارهای کامپیوتری است که انواع خدمات الکترونیکی (E-Service) از طریق شبکه های اینترنتی و سیار و غیره برای مردم فراهم کرده است. در واقع در این خدمات می توان همگرایی صوت، تصویر و داده های کامپیوتری را مشاهده کرد که اصطلاحا به آن مالتی مدیا می گویند.
تحول چهارم در زمینه صنعت سخت افزاری مورد نیاز در شبکه های ارتباطی است. تحولی که در این قسمت صورت گرفته این است که با تحولی که در تکنولوژی یا فناوری الکترونیک (میکروالکترونیک، نانو الکترونیک وفتونیک) ایجاد شده است، ابزارها و تجهیزات سخت افزاری به شدت کوچک شده اند. مثلاّ، در گذشته کامپیوترها یا گوشی های موبایل بزرگ بودند ولی اکنون بسیار کوچک شده اند و به تبع این تولید انبوه و ارزان شده اند و راحت تر در خدمت مردم جهان قرار می گیرد و مرتباّ این خدمات گسترش پیدا می کنند.
در کنار تحولاتی که در سطح جهانی صورت گرفته است، ارزیابی شما از تحول مخابرات در ایران طی سالهای اخیر چیست؟
در همین 20 سال اخیر طبیعتاّ در داخل ایران هم ما شاهد آثار این تحولات بوده ایم. سازمان های مربوطه در حال تلاش بوده‌اند که همگام با تحولات جهانی برنامه ریزی و اقدام کنند. برای نمونه، در داخل کشور برای شبکه های اینترنتی داخل به گونه‌ای طراحی کرده اند که اگر ارتباطات بین المللی اینترنت به هر دلیل قطع شود، ارتباطات اینترنتی داخل قطع نشود. نمونه دیگر، گسترش شبکه موبایل در داخل کشور است. هدف شرکت ارتباطات سیار ایران رسیدن به 38 میلیون مشترک است یعنی در واقع از هر دو نفر یک نفر مشترک موبایل باشد. در زمینه نرم افزاری و خدمات الکترونیکی هم شاهد تلاش های گسترده در سطح کشور برای ایجاد و گسترش این نوع خدمات هستیم. به نظر من وضعیت مخابرات ما در شهرهای بزرگ خوب است ولی برخی نقاط کشور هنوز نمی‌توانند از این شبکه استفاده کنند و امیدواریم که به زودی شبکه های ارتباطی به گونه ای توسعه پیدا کند که همه مردم امکان استفاده از آنها را داشته باشند.
به اعتقاد من در زمینه فناوری الکترونیک سخت افزاری ایران، مشکلات زیادی در سر راه ما وجود دارد که نیاز به توجه بیشتر دولت و مجلس و بخش خصوصی برای رفع آنها می باشد و باید تلاش کرد که این مشکلات حل شود.
پیشنهاد شما برای حل مشکلات توسعه فناوری الکترونیک سخت افزاری چیست؟
هر کشوری که بخواهد در یک صنعت رشد کند نخستین کاری که باید بانجام بدهد، این است که یک تصمیم استراتژیک (ثابت نه مقطعی) بگیرد، یعنی آن صنعت یا موضوع در اولویت های اول برنامه توسعه کشور قرار گیرد. در مرحله بعد باید قوانین و ضوابطی تصویب و وضع شود که سرمایه های خارجی و ملی با اطمینان کافی در جهت گسترش این صنعت جذب شود و پس از آن استفاده بهینه از توانایی نیروی انسانی داخل و خارج مورد توجه قرار گیرد. ما نیروهای با استعداد و توانمندی داریم که اگر از آنها استفاده شود، بسیار موثر خواهد بود.
برخی از تحقیقات ما به یک نتیجه مشخص علمی نمی رسند و فقط در حد انتشار مقاله باقی می‌مانند. ما باید از تحقیقات در زمینه هایی که در اولویت های اساسی کشور است به صورت هدفمند حمایت کنیم.
با توجه به تحولات مخابرات در جهان، و تحولاتی که در ایران اتفاق افتاده است، چشم انداز سالهای آینده ایران را در صنعت مخابرات و مهندسی ارتباطات و فناوری اطلاعات چگونه می‌بینید؟
ما در کشور یک برنامه و چشم انداز 20 ساله داریم که من اطلاع کاملی از همه جزئیات آن ندارم ولی به نظر می رسد که موارد ی نظیر: توسعه اینترنت ملی، توسعه شبکه ارتباطات سیار، توسعه شبکه مادر فیبر نوری، توسعه برنامه های فضایی (ارتباطات ، سنجش از دور ، پخش تلویزیونی و صوتی ....) و پیشرفت صنعت داخلی در حد تأمین قسمت قابل توجهی از نیاز نگهداری و توسعه شبکه مخابرات کشور در آن پیش بینی شده باشد. بهر حال ، امیدوارم مخابرات کشور آنقدر پیشرفت کند که در سطح منطقه مقام نخست را کسب کند.
اگر اجازه می دهید کمی از حال و هوای تخصصی مصاحبه خارج شویم و بیشتر در مورد آقای دکتر حکاک صحبت کنیم و در ادامه از نحوه مهاجرت شما به ایران اطلاع پیدا کنیم.
شاید این موضوع خیلی دست من نبود. در اوایل انقلاب اسلامی ایران به خاطر اوضاع و احوال آن روزها در عراق وحشتی بین نیروهای حاکمیت وقت از تشعشعات انقلاب اسلامی بوجود آمد و هر حرکت، صحبت یا رفت و آمدی که به سمت ایران بود سرکوب می شد. در آن زمان دستور داده شد که اصلیت تمام اساتید را چک کنید و کسانی که اصلیت ایرانی دارند را گزارش دهید در شناسنامه های آنجا نیز اصلیت ذکر می شود
در آوریل بود که با یک حرکت فریبکارانه 600 نفر از بازاری ها را ابتدا به وزارت بازرگانی دعوت کردند و گفتند می خواهیم به شما مجوز واردات بدهیم، وقتی جمع شدند گفتند صدام می‌خواهد شما را ببیند و به این ترتیب آنها را سوار اتوبوس کردند و به سازمان امنیت بردند و پس از گرفتن مدارک آنها را سوار اتوبوس ها کردند و به مرز ایران آوردند و از عراق اخراج کردند. ما نیز شیعه و ایرانی الاصل بودیم و یکی از این تجار هم برادر من بود که از عراق اخراج شد. اینکار در جامعه وحشت ایجاد کرد و جرقه ای بود که دیگران فهمیدند که صدام می‌خواهد یک حرکت ضد شیعه و وایرانی الاصل ها انجام دهد..پس از پایان ترم به سراغ ما آمدند و گفتند شما هم باید بروید و ما در تیر ماه 1359 به ایران آمدیم.
آیا این مهاجرت برای شما خوب بود؟ یا باعث لطمه و شکست شما شد؟
البته این یک حالت خاص بود، برای من یک توفیق الهی بود چون اگر آنجا می ماندم تلف می شدم. یا ممکن بود اعدام شوم. در آن دپارتمان36 نفری که من رییس آن بودم دو نفر باقی ماندند و بقیه پراکنده شدند دو نفر به ایران آمدند و بسیاری دیگر به امارات، یمن، استرالیا و کشورهای اروپایی رفتند بنابراین گاهی اوقات انسان مجبور به مهاجرت است در این صورت مهاجرت به نفع او است ولی اگر مهاجرت بدون حساب و کتاب باشد ممکن است به ضرر انسان باشد.
ارتباط شما با دانشجویان چگونه است؟
دانشجویان مرا دوست دارند و من هم آنها را دوست دارم . با هم صحبت می کنیم و با هم صمیمی هستیم، به هم کمک می کنیم و مشکلی وجود ندارد.
تعداد دانشجویلن فوق لیسانس و دوره دکترای شما تا کنون چند نفر بوده است؟
حدودا 60 نفر در دوره فوق لیسانس و در دوره دکترا مجموعا 10 نفر و با دانشجویان این دوره که 7 نفر هستند اگر موفق شوند 17 نفر می شوند.
از این که در این مصاحبه شرکت کردید تشکر می کنیم و برایتان موفقیت بیشتر آرزو می نماییم.
من هم برای شما آرزوی موفقیت می کنم.
خردادماه1388
منبع :امواج برتر
